HOE ONDERBOUWT MIJN INSTELLING op betaalbare wijze haar kwaliteit en relevantie?

Tijdens het congres Jeugd in Onderzoek 2016 werd tijdens het hoofdprogramma duidelijk dat Praktijkonderzoek een haalbaar (en betaalbaar) alternatief is voor Randomized Controlled Trials. Lees meer over hoe jouw instelling de waarde van kennis en data van de werkvloer kan benutten.

Wat is “echt” onderzoek? Dat is de vraag die spreker Robert Vermeiren (Hoogleraar Kinder- en Jeugdpsychiatrie / Directeur Patientenzorg Curium-LUMC) aan de zaal stelde tijdens zijn bijdrage aan het congres Jeugd in Onderzoek, dat op 14 maart jongstleden plaatsvond. Vanzelfsprekend wordt in het rijtje ‘echt onderzoek’ de Randomized Controlled Trial (RCT) opgenomen. Bij dit type onderzoek worden proefpersonen blind en ad random toegewezen aan een experimentele of controleconditie. Daarnaast kan bij dit type onderzoek gecontroleerd worden voor factoren waarvan bekend is dat zij van invloed zijn op het onderzoeksresultaat, bijvoorbeeld sekse of leeftijd. Kortom: de RCT is wetenschappelijk gezien een van de meest zuivere onderzoeksdesigns dat gehanteerd kan worden. Niet voor niets is de RCT jarenlang gezien als gouden standaard in onderzoek.

In de praktijk blijken RCT’s vaak lastig te realiseren in de jeugdzorg. Met name omdat men werkt met cliënten die worden gezien als extra kwetsbaar (want jong en nog vol potentie) is de praktijk weerbarstig. Men biedt liever een niet onderzochte behandeling die mogelijk niet werkt, dan dat een kind in een controleconditie terecht komt en enige tijd moet wachten tot de experimentele fase aanbreekt. Een ander bezwaar dat rijst bij de RCT’s is dat vraagtekens gesteld worden bij de zogenoemde ‘ecologische validiteit’ van RCT’s. De gevonden resultaten zijn gerealiseerd onder zulke streng gecontroleerde condities, dat de kans dat deze condities in de praktijk gerealiseerd kunnen worden klein is. De vraag is vervolgens of het gevonden behandeleffect overeind blijft.

De afgelopen jaren zijn met wisselend succes RCT’s uitgevoerd naar interventies die in Nederland uitgevoerd worden in het kader van jeugdhulp of jeugdzorg. Enerzijds zijn deze tegenvallende resultaten spijtig te noemen. Anderzijds bieden zij de opening waar praktijkonderzoek lange tijd op wacht.

Wat is praktijkonderzoek?
De essentie van praktijkonderzoek is dat men zoveel mogelijk het onderzoek uitvoert in de staande praktijk. Dat wil zeggen, bestaande cliëntgroepen worden gevolgd met behulp van meetinstrumenten die (grotendeels) onderdeel zijn van het primaire behandelproces. Doordat de dataverzameling onderdeel van het primaire proces is, kan het niet anders dan dat er zo goed als volledige dataverzameling plaatsvindt. De professional moet de gegevens verzamelen, omdat hij ze simpelweg nodig heeft (benut) bij het vormgeven en gaandeweg aanpassen van de behandeling.

Naast meetinstrumenten die al onderdeel zijn van het primaire proces van een organisatie worden er soms aanvullende meetinstrumenten ontwikkeld. Dit gebeurt in samenspraak met medewerkers uit de praktijk, zodat deze instrumenten zoveel mogelijk aansluiten bij de (praktische) wensen die zij hebben om de effectiviteit van hun werk te monitoren.

In aanvulling op dataverzameling in de praktijk, steunt praktijkonderzoek op wetenschappelijke kennis die voortvloeit uit literatuur. Er is immers al veel bekend over ‘wat werkt voor wie’ en daar maakt praktijkonderzoek handig gebruik van.

Door de efficiënte manier van onderzoeken is een praktijkonderzoek voor de meeste instellingen een haalbare kaart. Vragen die door praktijkonderzoek beantwoord kunnen worden zijn bijvoorbeeld:

• Welke doelgroep bedien ik eigenlijk (en welke kenmerken en problemen hebben zij eigenlijk precies waar ik met mijn behandeling op in kan spelen)?
• Hoe verhoudt mijn aanpak zich tot de mechanismen die ten grondslag liggen aan de problematiek die speelt bij mijn cliënten?
• Voert mijn team de aanpak uit zoals beoogd (of of wordt er inmiddels onbedoeld afgeweken van de methodiek)?
• Welke resultaten worden bereikt door onze aanpak? Hoe maak ik de waarde van onze aanpak inzichtelijk?

Waarom wil een instelling praktijkonderzoek uitvoeren?
Jeugdhulp en jeugdzorg is een lange tijd beschouwd als ‘zachte sector’, waarbij de resultaten lastig inzichtelijk te maken zouden zijn. Die tijden zijn voorbij. De maatschappij (en financiers) verlangen in toenemende mate rekenschap van jeugdhulp en jeugdzorginstellingen. Gelukkig ligt het antwoord binnen handbereik van de instellingen. Door middel van praktijkonderzoek kunnen zij hun relevantie en resultaten aantonen.

Meer weten over praktijkonderzoek en hoe u zelf dit kunt vormgeven binnen uw instelling? Zie onze Factsheet ‘Praktijkgestuurd effectonderzoek’.